W ciagu minionych wieków rozwoju cywilizacyjnego na świecie, człowiek żył w zgodzie z naturą i kierował się naturalnymi zasadami współegzystencji z siłami przyrody.

Od końca XVIII i na początku XIX wieku,  rozpoczął się dynamiczny rozwój przemysłowy - zarówno w miastach jak i na wsi - pojawiły się czynniki niszczące tównowagę w przyrodzie .W miastach nastąpił dynamiczny rozwój fabryk i zakładów przemysłowych, co natychmiast pogorszyło stan środowiska naturalnego (zarówno powietrze jak i woda zostały w dużym stopniu skażone, a na nieużytkach wokół miast pojawiły się śmieci i odpady, które w sposób niekontrolowany zanieczyszczały glebę). Pojawienie się nawozów sztucznych i środków ochrony roślin zabezpieczających uprawy przed owadami, chwastami, grzybami i gryzoniami - spowodowały z kolei degradację środowiska naturalnego na wsi i wynikających z ich stosowania problem z bezpiecznym usnięciem opakowań po tych środkach. Brak ogólnej świadomości na wsi o szkodliwości wyrzucania takich opakowań na dzikie wysypiska, przy wieloletnim braku uregulowań prawnych w tym zakresie, doprowadziło do sytuacji alarmowej nie tylko w Europie, ale i na całym świecie. Efektem takiej działalności wysoce szkodliwej dla środowiska była degradacja i wyjałowienie gleb, niszczenie lasów, zatrucie wód powierzchniowych i powietrza, a także wymieranie wielu cennych gatunków roślin, zwierząt i ptaków. Hałdy odpadów i dzikie wysypiska śmieci w lasach, wokół jezior i rzek, to w dzisiejszych czasach niestety nader często spotykany widok. Choroby cywilizacyjne dotykające ludzi w czasach współczesnych, są wynikiem bezmyślnego podejścia człowieka do środowiska, w którym żyje. Badania naukowe i rozwój medycyny udowodniły, że istnieje prosta zależność pomiędzy zdrowiem człowieka, a jakością środowiska naturalnego, w którym przebywa, a więc jedynie natychmiastowe działania proekologiczne mogą zapobiec postępującej degradacji środowiska.

Wysoce uprzemysłowione kraje najszybciej odczuły skutki dynamicznie rozwijanego przemysłu i jako pierwsze podjęły szeroko zakrojone działania ograniczające ilość odpadów szkodliwych trafiającyh do środowiska oraz wprowadziły systemych ich zbiórki i przetwarzania oraz utylizacji. Wzorem tych krajów Polska dostosowała swoje prawo do wymogów UE i przyjęła stosowne ustawy mające na celu uporządkowanie gospodarki odpadami w celu lepszej ochrony środowiska naturalnego. I tak kolejno:

  • Ustawa o odpadach z dnia 27 czerwca 2001 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 628) - porządkuje odpadami i nakłada obowiązki na ich wytwórców.
  • Ustawa o prządku i czystości w gminach z dnia 13 września 1996 r. (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z poźniejszymi zmianami) nakłada obowiązek posiadania przez każde gospodarstwo ważnej umowy na wywóz śmieci, a na gminę obowiązek wyboru zakładu realizującego ten wywóz i kontrolę realizacji tej działalności.
  • Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001 r. (Dz. U. Nr 63, poz. 638 z 22.06.2001 r.) - nakłada obowiązki na producentów opakowań w celu ograniczenia ilości opakowań trafiających na wysypiska.
  • Ustawa o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 29 sierpinia 1997 r. (Dz. U. nr 133, poz. 855 z 29.10.1997 r.) - ustala m.in. opłaty za składowanie odpadów na składowiskach, opłaty za wprowadzenie odpadów do środowiska oraz obowiązek wykonywania oceny oddziaływania na środowiska dla przedsięwzięć mogących znacznie pogorszyć ten stan.

Z uwagi na sposób wytworzenia odpady dzielą się na następujące grupy:

  1. odpady komunalne (bytowe i stałe)
  2. odpady organiczne
  3. odpady przemysłowe
  4. odpady niebezpieczne

 

Odpady komunalne

Odpady komunalne - bytowe - to stałe i ciekłe odpady powstające w gospodarstwach domowych w godpodarstwach domowych w obiektach użytecznosci publicznej i obsługi ludności, w tym nieczystości gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, porzucone wraki pojazdów mechanicznych oraz odpady uliczne, z wyjątkiem odpadów niebezpiecznych z zakładów opieki zdrowotnej i zakładów weterenaryjnych (Dz. U. Nr 132/96, poz. 622).

Odpady komunalne stałe (OKS)- to odpady bardzo zróżnicowane pod względem składu fizycznego i chemicznego. Zależy on głównie od wyposażenia budynków w urządzeniach techniczno- sanitarne (głównie od sposobu ogrzewania), rodzaju zabudowy, stopy życiowej mieszkańców. Składniki zawarte w odpadach komunalnych, głównie organiczne, ulegają przemianom biochemicznym i oddziałują na środowisko poprzez produkty rozkładu: dwutlenku węgla, amoniaku siarkowodoru, metanu, azotanów, azotynów, siarczanów i innych. Odpady komunalne stwarzają zagrożenie dla środowiska także ze względu na możliwość skażenia powietrza, wód gruntowych i powierzchniowych mikroorganizmami chorobotwórczymi, dla których stanowią pożywkę. Ponadto na wysypiskach odpadów komunalnych panują dobre warunki dla żerowania różnego rodzaju insektów, gryzoni, ptaków, które mogą przenosić na inne tereny zarazki chorób np. duru brzusznego, paradutu, tężca, czerwonki, itp. 

Odpady organiczne

Do odpadów organicznych zaliczamy stsłe lub plynne masy, które zawierają powyzej 50% składników organicznych w przeliczeniu na bezwodną masę. Odpady zawierajace 5-50% składników organicznych są odpadami mineralno- organicznymi. Przy wadliwym systemi zagospodarowania odpadów organicznych następuje ogromne zagrozenie dla środowiska naturalnego. Od wieków odpady zierzęce wykorzystywano jako cenne nazwozy organiczne. Podobnie jesy i dzisiaj, chociaż wprowadznie przemysłowego chowu zwierząt oraz niedostosowanie obsady w stosunku do areału uprawy rolnych spowodowało, że odchody zwierzęce stały się również odpadami. Do grupy odpadów organicznych o szczególnie niekorzystnym oddziaływaniu na środowisko należą:

  • odpady przetwórstwa surowców zwierzęcych
  • odpady przemysłu drobiarskiego
  • odpady przemysłu mleczarskiego
  • komunalne osady ściekowe

 

Odpady przemysłowe

Stosunkowo niski poziom technologiczny większości zakładów przemysłowych, brak środków na zagospodarowanie odpadów i niespójna polityka ekologiczna państwa (przez cały powojenny okres, aż od początku lat 90-tych), przy słabej świadomosci społeczeństwa były przyczyną powstawania znacznych ilości niezagospodarowanych odpadów. Specyficzną grupę odpadów przemysłowych stanowią odpady niebezpieczne. O ilości i składzie odpadów przemysłowych można wnioskować już na podstawie profilu danej gałęzi przemysłu lub rodzaju produkcji, więc już w fazie wydawania zezwolenia na budowę lub zgłoszenia, gmina może decydować jakie odpadky będą powstawały na jej terenia oraz które odpady będą wywożone do utylizacji, które do spalarni, a które będą gromadzone na wysypiskach. Największa masa odpadów powstaje z wydobycia i uzdatniania kopalin. 

Klasyfikacja odpadów przemysłowych:

  • odpady górnictwa węgla kamienego,
  • odpady górnictwa rud metali nieżelaznych i surowców chemicznych,
  • odpady z górnictwa surowców skalnych,
  • odpady energetyczne.   

Odpady niebezpieczne

Odpady niebezpieczne występują w licznych zakładach przemysłowych i nie możemy spodziewać się szybkiego ograniczenia ich ilości. Eilimacja zagrozeń stwarzanych przez te odpady polega na ich bezpiecznym unieszkodliwieniu. Odpady niebezpieczne, przez wiele lat wprowadzane do środowiska w sposób niekontrolowany, spododowały negatywne skutki - zarówno dla środowiska przyrodniczego, jak i dla zdrowia i życia ludzi. Odpady niebezpieczne pochodzą głównie z przemysłu, ale także z rolnictwa, transportu, służby zdrowia i laboratoriów badawczych. Również do tej grupy zalicza się część odpadów komunalnych. Posiadają one określone cechy, wyróżniające je od innych odpadów, a mianowicie:

  1. Palność - podatność odpadów do zapłonu i palenia się trwałym i silnym płomieniem,
  2. Podatność na korozję - niszczenie materiałów konstrukcyjnych,
  3. Reaktywność - zdolność do krótkoterminowych działań polegajacych na eksplozji, wydzielaniu energii i gazów,
  4. Toksyczność gazów - reakcje chemiczne zachodzące pomiędzy odpadami a środowiskiem,
  5. Ekotoksyczność- zdolność do działań jak w pkt. c, ale powolnych- długoterminowych,    

Klasyfikację szkodliwości odpadów przeprowadza się w oparciu o analizę składów wyciągów wodnych drogą ustalenia wartości progowych dla każdego kryterium, którym moze być dopuszczalna zawartość metali ciężkich i niektórych związków organicznych itp. Jako kryterium można wziąć pod uwagę również obecność substancji toksycznych, będących na urzędowej liście trucizn lub pochodzenia strumienia odpadów (np. odpady z przetwórstwa mięsa). Odpady niebezpieczne wymagają likwidacji w specjalnych instalacjach do spalania w wysokiej temperaturze lub ich utylizacji. Odpady niebezpieczne zawierają azbest (typu eternit) są najczęściej zabezpieczane folią i wywożone do wyeksploatowanych szybów w kopalniach, gdzie są składowane i unieszkodliwiane poprzez zalanie warstwą betonu. 

Sposoby postępowania z odpadami 

W celu zminimalizowania strumieni różnego rodzaju odpadów trafiających do srodowiska naturalnego należy dążyć do maksymalnego oddzielenia odpadów nadających się do powtórnego wykorzystania od odpadów niebezpiecznych, a takze do oddzielenia odpadów organicznych (które mogą być przetworzone na kompost w gospodarstwach lub kompostowniach na składowisku) od całego strumienia odpadów. Coraz więcej gmin w całym kraju wprowadziło już efektywne systemy zbiórki odpadów nadających się do powtórnego wykorzystania - tzw. "recyklingu". Wśród najtańszych i najczęściej spotykanych, można wyróżnić system workowy polegający na wstępnej selekcji rożnych odpadów do różnokolorowych worków foliowych, w poszczególnych gospodarstwach. Oddzielnie zbierane jes szkło, osobno metale lekkie, osobno papier i makulatura, a wreszcie osobno odpady plastikowe (PCV i butelki PET). W wielu miastach rozwinęły się już systemy gromadzenia odpadów użytkowych w wielkogabarytowych kolorowych pojemnikach plastikowych, które ustawiane są na terenie różnych osiedlki mieszkaniowych. Po napełnieniu takich pojemników następuje ich wymiana na puste oraz wywóz napełnionych pojemników na miejsce przygotowania ich wysyłki do recyklingu. Nadal jednak w wielu gmninach nie wprowadzono jeszcze tego rodzaju systemów zbiórki, co skutkuje często niekontrolowanym przedostawaniem się do środowiska szkła i trudno rozpuszczalnych odpadów plastikowych (folie, butelki, styropian, różne opakowania i worki) oraz nierzadko odpadów niebezpiecznych jak oleje, rozpuszczalniki, farby, stare akumulatory, opony, zniszczony sprzęt elektroniczny i zużyte lampy rtęciowe. Na dzikich wysypiskach spotyka się nierzadko wyrzucone padnięte zwierzęta, które mogą być źródłem skażenia wód powierzchniowych i przyczyną wielu chorób ludzi i zwierząt domowych. Eliminacja takich wysypisk należy do obowiązków Urzędu Gminy, tak jak często spotykane przypadki porzucania śmieci w rowach przydrożnych, przy brzegach rzek i na nieużytkach.

Podsumowanie 

Najlepiej sformułowane ustawy nie są w stanie zmienić złych przyzwyczajeń i lekceważenia przez ludzi spraw dotyczących ochrony środowiska, dlatego jedynie przy pełnej świadomości zagrożeń jakie niesie ze sobą niewłaściwe gospodarowanie odpadami jesteśmy w stanie polepszyć stan środowiska naturalnego i przywrócić życie biologiczne w zbiornikach wodnych, rzekach i na obszarach zdegradowanych. Od postępowania nas samych zależy nasze zdrowie, zdrowie naszych dzieci i przyszłych pokoleń, więc we własnym interesie przestrzegajmy następujących zasad:

  1. Odpady organiczne i kuchenne należy zagospodarować we własnym zakresie poprzez ich kompostowanie.
  2. Odpady opakowaniowe i nadające się do recyklingu - należy wstępnie segregować na makulaturę, złom, szkło i plastik, a następnie przewozić do punktów skupu.Można też skorzystać z przyjętego przez gminę systemu zbiórki odpadów do recyklingu.
  3. Odpady niebezpieczne w postaci zużytych opakowań po nawozach i środkach ochrony roślin należy zwracać w punktach sprzedaży tych środków, a zużyte akumulatory i opony - zwracać przy zakupie nowych. Podobnie należy postępować przy zakupie artykułów gospodarstwa domowego (jak pralki i kuchenki) oraz sprzętu elektronicznego (telewizory i komputery), a przedatowane lekarstwa należy oddać do apteki.
  4. Padłe zwierzęta należy zgłosić do weterynarza, a następnie zamówić ich utylizację w specjalistycznych przedsiębiorstwach, które zapewniają ich przewóz i likwidację.
  5. Wywóz innych odpadów niebezpiecznych pochodzenia nieorganicznego jak np. azbest - należy uzgodnić w Urzędzie Gminy lub w Starostwie Powiatowym, które dofinansowują (ze środków funduszu ochrony środowiska) rozbiórkę dachów pokrytych płytami zawierającymi azbest i zapewniają transport.
  6. Odpady ropopochodne jak zużyte oleje silnikowe i hydrauliczne należy oddać stacji paliw lub warsztatu samochodowego, które przekazują je dalej do przeróbki rafinerii i powtórnego wykorzystania.

Tylko konsekwente postępowanie z odpadami w podanym zakresie oraz szeroko pojęta edukacja społeczeństwa od najmłodszych lat może przynieść znaczęce efekty w ochronie środowiska naturalnego obecnie i w przyszłości.